نویسنده کتاب "حق‌آبه محیط زیست رودخانه‌ها":

آنچه در این میان نادیده گرفته شده، این است که در صورت توجه و تاکید بر برخی مسائل مانند؛ "رعایت حق‌آبه رودخانه‌ها" و سایر بوم سازگان های متاثر از آنها، می‌توان بدون آسیب رساندن و تحمیل هزینه‌های سنگین به اکولوژی منطقه، سدها و نیروگاه‌های تولید انرژی پاک احداث کرد و از مزایای توسعه‌ ای این طرح های عمرانی برخوردار شد. اما ....  "حق‌آبه محیط زیست رودخانه‌ها"، عنوان کتابی است که به قلم "دکتر بهروز بهروزی راد" عضو هیات علمی واحد علوم و تحقیقات خوزستان در بهار امسال منتشر شده است. این کتاب با بیانی ساده و در عین حال مبتنی بر دیدگاه‌های علمی که به گفته نویسنده؛ حاصل 40 سال فعالیت علمی و تجربی در زمینه محیط زیست‌، شیلات و آشنایی با تاثیرات سدها بر محیط است، به طرح موضوعی پرداخته که همواره به عنوان یک چالش اساسی میان منتقدان و موافقان سد سازی وجود داشته است. دکتر بهروزی راد می‌گوید: تمام تلاش من در کتاب "حق‌آبه محیط زیست رودخانه‌ها" این است که ثابت کنم؛ هر دو دیدگاه مخالف و موافق سدسازی را می‌توان بر هم منطبق کرد و به نتیجه‌ای رسید که می‌تواند، هر دو طرف این مناقشه را راضی کند. واقعیت این است که در سراسر جهان بیش از 45 هزار سد ساخته شده که از دیدگاه موافقان سدسازی، که عمدتا نهادهای توسعه‌ای و عمرانی و شرکت‌های سدسازی هستند، حکایت از ضروری بودن احداث سد در روند توسعه کشورها و اهمیت تولید انرژی پاک دارد. به همین دلیل هم هنوز ساخت سد در بیشتر کشورهای جهان ادامه دارد و هرگز متوقف نشده است. اما؛ در مقابل منتقدان سدسازی که بیشتر شامل نهادهای مسئول و گروه‌های طرفدار محیط زیست می‌شوند، معتقدند؛ سدسازی‌ باعث ورود حجم زیاد مصالح ساختمانی، تغییر رژیم و جریان رودخانه‌ها، تخریب جنگل‌ها و مراتع و تغییر سیمای بوم سازگان منطقه می‌شود که نتیجه آن، بروز تغیرات نامطلوب در اکوسیستم محیط و شرایط محیط زیست منطقه است. دکتر بهروزی راد می‌گوید: این جنگ لفظی دائمی میان توسعه و محیط زیست، سال‌هاست که ذهن من را به خود مشغول کرده است. اما از 4-5 سال قبل به فکر نوشتن این کتاب افتادم و سعی کردم نشان دهم که دو دیدگاه مخالف و موافق سدسازی را می‌توان بر هم منطبق کرد و به نتیجه ای رسید که نظر هر دو طرف را تامین کند. ظرف یک دهه اخیر، توسعه سدسازی در ایران با رشد قابل توجهی مواجه بوده که نشان می‌دهد در شرایط کنونی کشور دسترسی به انرژی پاک و بدون نیاز به سوخت‌های فسیلی یک ضرورت حیاتی است.  دکتر بهروزی معتقد است؛ سدسازی هم مثل هر فعالیت دیگری مبنای سود و زیان اقتصادی دارد. در واقع پیش از طراحی و اجرای یک سد، باید اثرات منفی و مثبت آن را روی دوکفه ترازو قرار داد تا مشخص شود که اصولا احداث سد در یک منطقه خاص، می‌تواند مفید باشد یا مضر؟ منافع سدسازی چیست؟  دکتر بهروزی راد در پاسخ به این سئوال می‌گوید: اولا، فراموش نکنیم که گفته می شود؛ بزرگترین جنگ قرن بیست و یکم، جنگی است که بر سر آب به راه می‌افتد. علت هم این است که در سال 2050 میلادی، جمعیت جهان نزدیک به دو برابر می‌شود و در نتیجه منابع آبی موجود نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بشر باشد. وی با این مقدمه توضیح می‌دهد که ضرورت اساسی سدسازی در چیست و می‌گوید: سدسازی کمک می‌کند تا آب شیرین رودخانه‌ها را که در بیشتر موارد هرز می‌روند و امکان استفاده مطلوب از آنها وجود ندارد، جمع آوری و مدیریت کرد تا به نحو مطلوب در مصارف کشاورزی، شرب، بهداشت و تولید انرژی پاک از آنها بهره برداری شود. به عنوان نمونه؛ در استان خوزستان یکصد و 50 هزار هکتار زمین کشاورزی وجود دارد که اگر "سد دز" ساخته نمی‌شد، اساسا امکان زراعت در این اراضی وسیع وجود نداشت و عملا آن‌ها را به زمین‌هایی بی‌استفاده و کویری تبدیل می‌کرد و به منشاء ریزگردها اضافه می شد. به گفته دکتر بهروزی راد؛ نمونه کاربرد دیگر سدها، تامین بخش اعظم آب آشامیدنی شهر 12 میلیون نفری تهران است که از سدهای ساخته شده در اطراف آن تامین می‌شود. با این وجود بسیاری از منتقدان بر این باورند که به رغم مزایای توسعه‌ای سدها، تاثیرات منفی اکولوژیکی آنها به اندازه ای است که می‌توان گفت؛ هزینه این توسعه برای طبیعت و محیط زیست بسیار سنگین خواهد بود. این موضوع به اعتقاد دکتر بهروزی راد، می‌تواند صحیح باشد، اما در شرایطی که پیش از ساخت سدها به هیدرولوژی و محیط زیست رودخانه‌ها توجه نشود و عملیات احداث بدون مقدمات لازم شامل مطالعه محل و شرایط زیست محیطی آن انجام شود. چرا که اجرای طرح‌های توسعه ای با این حجم و ابعاد نمی‌تواند بدون دخل و تصرف در طبیعت صورت بگیرد. در این صورت بی‌توجهی به مطالعات مقدماتی و شناخت منطقه طرح، بدون شک تاثیرات مخرب زیادی بر محیط زیست خواهد داشت. این درحالیست که سدها و نیروگاه‌های برق آبی برخلاف آنچه که تصور می‌شود، نه تنها تولیدکننده انرژی پاک و سبز هستند، بلکه می‌توانند منشاء اثرت اکولوژی مثبت و مفیدی نیز در منطقه باشند. می‌پرسم این اثرات مثبت و مفید شامل چه مواردی می‌تواند باشد؟ دریاچه سدها یک اثر بارز و مشخص بر منطقه اطراف خود خواهند گذاشت که ایجاد "میکروکلیما" یا "ریزآب و هوا" در محدوده وسیعی است که تاثیرات شگرفی در بقای جانوری و گیاهی محیط برجای می‌گذارد. ضمن این که سدها به کنترل سیلاب های مخرب در مناطق پایین دست، موجب بقا و دوام بوم سازگان این مناطق می شوند.  اما و اگرهای سدسازی... با این وجود دکتر بهروزی راد تاکید می‌کند؛ که اگر در طرح‌های سدسازی مسائل مرتبط با اکولوژی، پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری به خصوص جانوران آبزی و مسائل اقتصادی و اجتماعی منطقه مورد تحقیق و مطالعه قرار نگیرند، این اثرات می‌تواند بسیار مخرب و منفی باشد که در این صورت، عقیده مخالفان سدسازی که می‌گویند؛ محیط زیست تاوان توسعه اقتصادی را می‌دهد، درست خواهد بود. وی می‌گوید: پیش از کلید زدن طرح‌های سدسازی باید سه مقوله مهم را که در حال حاضر در برنامه سدسازی کشورمان لحاظ می شوند، مورد توجه و تاکید قرار داد . به گفته وی مکان‌یابی صحیح و مطالعات شناخت محیط زیست منطقه، مطالعات اولیه و شناسایی موجودات زنده و آبزیان رودخانه و مطالعات تفصیلی که هدف آن شناسایی آثار منفی احداث سد در محیط زیست منطقه سه مرحله مهمی هستند که رعایت و اجرای صحیح و علمی آنها می تواند در این خصوص موثر باشد. دکتر بهروزی راد می‌گوید: اگر این مراحل درست و با دقت کامل انجام بگیرند، می‌شود در مرحله ساخت و بهره برداری با اجرای برنامه‌های پایش این صدمات را کاهش داده و به حداقل ممکن رساند و توجیه زیست محیطی و اقتصادی قابل دفاعی برای احداث سد و نیروگاه ارائه کرد. نقطه عطفی به نام حق‌آبه رودخانه‌ها این همان نقطه عطفی است که موضوع تعیین "حق آبه رودخانه‌ها" را بسیار برجسته می‌کند. در واقع اگر همان اندازه آبی که پیش از احداث سد در محیط رودخانه جریان داشته، پس از احداث نیز به منطقه پایین دست سد برسد، اصولا بقای رودخانه، پوشش گیاهی اطراف آن، آبزیان  و حیات وحش منطقه تضمین خواهد شد. این همان نکته کلیدی است که می‌تواند بین سدسازی و طبیعت آشتی برقرار کند. به گفته دکتر بهروزی راد، برای این منظور کافیست، مقدار نیاز به آب، آبزیان، پوشش گیاهی و اکولوژی و جوامع انسانی پایین دست سد به دقت و براساس اصول علمی مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد و راه حل‌های امکان‌پذیر برای حفظ و تضمین بقای آن ارائه شود. به عبارتی تنها هزینه توسعه‌ای که بر محیط زیست تحمیل می‌شود، محل احداث سد است‌، ضمن این که فراموش نکنیم تبدیل رودخانه به دریاچه می‌تواند آثار خاص خود را به همراه داشته باشد. چرا که آبزیان رودخانه‌ای برای زندگی در دریاچه سازگاری ندارند و به همین دلیل هم به بالادست سد مهاجرت می‌کنند. در این صورت باید مراقب بود تا گونه‌های جانوری تازه که در دریاچه رشد می‌کنند، گونه‌های مهاجر و غیربومی نباشند تا محیط زیست دریاچه و سد با اشکالات اساسی و ناهمگونی جانوری مواجه نشود. به باور دکتر بهروزی راد، آنچه در این میان بسیار حائز اهمیت و موثر است، مدیریت کلانی است که فرایند احداث و بهره برداری سد را کنترل می‌کند. این مدیریت بی‌شک کاری مشترک از تمام سازمان ها و نهادها به خصوص سازمان حفاظت از محیط زیست، جنگل‌ها و مراتع و سازندگان سد است که می‌تواند اثرات منفی ساخت سد را به صفر برساند و توسعه توام با حفظ محیط زیست را به ارمغان بیاورد.