جهش تولید با مشارکت مردم

طرح‌ نمک زدایی و انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی ایران

با عنایت به شرایط اقلیمی کشور، سرزمین پهناور ایران جزء مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می گردد، کمبود منابع آبی و توزیع ناموزن جریان های سطحی آب در مناطق مذکور محدودیت‌هایی را جهت استفاده از این عنصر حیاتی بوجود آورده است. لذا حل مشکل کمبود منابع آبی در حوزه های کم آب کشور از جمله کویر مرکزی از اصلی‌ترین سیاست‌های دولت می باشد . در این راستا بهترین راهکار برای کاهش تنش های آبی وکاهش چالش های منطقه اعم از جلوگیری مهاجرت بی‌رویه به استان‌های همجوار، رفع مشکلات اجتماعی، ایجاد اشتغال و... استفاده از منابع آبی غیر متعارف بعنوان یکی از روش های تامین آب مورد نیاز برای مصارف شرب و صنعت می باشد.
  • معرفی طرح
  • اطلاعات پایه
  • اطلاعات فنی
  • شرکتهای همکار
  • ارتباط با طرح
  معرفی  
  اهداف    
 
  • نمکزدائی 200 میلیون متر مکعب آب ازدریای خزر در سال  و انتقال آن به شهر های فلات مرکزی در استان سمنان
  • تامین آب شرب و صنعت شهرهای حوضه فلات مرکزی ایران با استفاده از پتانسیل آبهای غیر متعارف موجود
  • تحقق اهداف سند چشم انداز 20 ساله 
  • توسعه صنایع و معادن موجود در منطقه 
  • رشد اشتغال در نواحی هدف 
  • رشد و توسعه اقتصادی شهرهای حاشیه کویر
 
  تاریخچه و سوابق    
 
با عنایت به شرایط اقلیمی کشور، سرزمین پهناور ایران جزء مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می گردد، کمبود منابع آبی و توزیع ناموزن جریان های سطحی آب در مناطق مذکور  محدودیت‌هایی را جهت استفاده از این عنصر حیاتی بوجود آورده است. لذا حل مشکل کمبود منابع آبی در حوزه های کم آب کشور از جمله کویر مرکزی از اصلی‌ترین  سیاست‌های دولت می باشد . در این راستا بهترین راهکار برای کاهش تنش های آبی وکاهش چالش های منطقه اعم از جلوگیری مهاجرت بی‌رویه به استان‌های همجوار، رفع مشکلات اجتماعی، ایجاد اشتغال و... استفاده از منابع آبی غیر متعارف بعنوان یکی از روش های تامین آب مورد نیاز برای مصارف شرب و صنعت می باشد.
آبهای متعارف :
آبهایی که بر اساس تعاریف عمومی آب مصرفی و در دسترس محسوب می شود شامل :
1- آبهای سطحی 2- آب چاهها
آبهای غیرمتعارف :
آبهایی که بر اساس تعاریف عمومی آب در یک یا چند مرحله جهت بهره برداری ایجاد میشود شامل :
1- آب دریاها ودریاچه‌ها 2- آب‌های شور و لب شور
با گسترش شهر نشینی و توسعه صنعتی، سرانه آب در دسترس(آبهای متعارف) با کاهش مداوم مواجه بوده و پیش بینی می شود تا سال 1400 از مرحله کم آبی به فاز تنش آبی وارد شویم
 بنابر این یکی از راهکارهای تامین کمبود آب علاوه بر اعمال مدیریت جدی بر نحوه مصرف منابع آبی ،استفاده از آبهای  غیر متعارف می باشد. در این راستا :
در اواخر سال 1388 موضوع انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان بعنوان یکی از استانهای مهم کم آب حوضه کویر مرکزی در دستور کار استانداری استان قرار گرفت. پیگیریهای صورت پذیرفته منجر به تصویب انجام مطالعات در کارگروه بررسی تامین آب استان در مورخ 7/4/89 با حضور معاون اول محترم رئیس جمهوری و وزیر نیروگردید و مصوبه هیئت دولت در سفر استانی سمنان به تاریخ 14/10/89  با شماره 46065/248489 مورخ 03/11/89 به وزارت نیرو ابلاغ شد و نهایتا در تاریخ 30/03/ 90 طرح به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به عنوان دستگاه اجرایی ابلاغ شد.
 
  موقعیت و جانمایی    
 
این طرح به صورت دو خط لوله به طول 160 کیلومتر از سواحل دریای خزر مجاورت نیروگاه نکا آغاز شده و پس از عبور از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران در مسیر خط لوله نکا-ری امتداد یافته و از منطقه دوآب وارد منطقه خطیرکوه در استان سمنان شده و در نهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به دو شاخه تبدیل شده که یک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول 172 کیلومتر و دیگری به سمت سمنان و گرمسار به طول 132 کیلومتر کشیده می شود.
 
  ویژگی‌ها    
 
اولین پروژه انتقال آب ازدریای خزر وبزرگترین طرح استفاده از آب غیر متعارف در کشور
گستردگی محدوده اجرای طرح به لحاظ فاصله (حدود 200 کیلومتر )
تنوع موضوعی و عملیاتی در بخش های تشکیل دهنده طرح (شامل آب گیری، نمک زدایی، دفع پساب خطوط انتقال لوله، تونلها، ایستگاههای پمپاژ، نحوه تامین برق، نیروگاه های برق آبی)                                                
پیچیدگی های فنی و اجرایی  بدلیل کم تجربه گی بخش مهندسی کشور در بخش های از طرح (آبگیری ونمک زدایی)
اهمیت و حساسیت موضوع تامین کالا و تجهیزات (حدود 70 درصد از وزن کل عملیات می باشد) به لحاظ کیفیت ( (vendor ، زمان ( هزینه و تغییر در تکنولوژی)  و نحوه تامین (کارفرماو یا پیمانکار)
 
  اثرات جانبی    
 
بزرگترین عامل محدود کننده رشد وتوسعه شهر های حاشیه کویر مرکزی ایران کمبودآب است وبا اجرای این طرح عظیم وحل مشکل کم آبی،دستیابی به اهداف کلان چشم انداز بیست ساله توسعه اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی استان میسر میشود.
 

 

پلان کلی مسیر پیشنهادی انتقال آب

پلان کلی مسیر پیشنهادی انتقال آب

پیکربندی طرح

پیکربندی طرح

 

در این بخش به بیان اطلاعات پایه طرح در قالب آیتم‌های زیر پرداخته شده است:

  هواشناسی    
 
اقلیم غالب در حوضه آبریز کویر مرکزی اقلیم خشک بیابانی سرد می‌باشد. بر طبق تقسیم بندی اقلیمی کشور (طرح جامع دوم- جاماب) چیزی در حدود 53٪ از نواحی حوضه آبریز کویر مرکزی در اقلیم خشک بیابانی سرد قرار (A12M2) دارند. 15٪ از مابقی نواحی این حوضه دارای اقلیم نیمه خشک سرد (A2M2)، 10٪ نیمه خشک فراسرد (A2M1) و 10٪ فرا خشک سرد (A11M2) بوده و 13٪ مابقی نیز در اقلیم‌هایی از قبیل فراخشک معتدل (2٪)، مدیترانه‌ای سرد (2٪)، مدیترانه‌ای فراسرد (3٪)، مرطوب فراسرد (3٪) و نیمه مرطوب فراسرد (3٪) واقع هستند.
این حوضه بین مختصات جغرافیایی '39- º51 تا '58- º59 طول شرقی و '50- º32 تا '28- º37 عرض شمالی واقع شده است. مساحت حوضه آبریز مذکور حدود 226218 کیلومترمربع است که حدود 35 درصد آن را مناطق کوهستانی و 65 درصد آن را کوهپایه‌ها، دشتها و کویرها تشکیل می‌دهد.
"
اقلیم غالب در حوضه آبریز کویر مرکزی اقلیم خشک بیابانی سرد می‌باشد. بر طبق تقسیم بندی اقلیمی کشور (طرح جامع دوم- جاماب) چیزی در حدود 53٪ از نواحی حوضه آبریز کویر مرکزی در اقلیم خشک بیابانی سرد قرار (A12M2) دارند. 15٪ از مابقی نواحی این حوضه دارای اقلیم نیمه خشک سرد (A2M2)، 10٪ نیمه خشک فراسرد (A2M1) و 10٪ فرا خشک سرد (A11M2) بوده و 13٪ مابقی نیز در اقلیم‌هایی از قبیل فراخشک معتدل (2٪)، مدیترانه‌ای سرد (2٪)، مدیترانه‌ای فراسرد (3٪)، مرطوب فراسرد (3٪) و نیمه مرطوب فراسرد (3٪) واقع هستند.
این حوضه بین مختصات جغرافیایی '39- º51 تا '58- º59 طول شرقی و '50- º32 تا '28- º37 عرض شمالی واقع شده است. مساحت حوضه آبریز مذکور حدود 226218 کیلومترمربع است که حدود 35 درصد آن را مناطق کوهستانی و 65 درصد آن را کوهپایه‌ها، دشتها و کویرها تشکیل می‌دهد.
هواشناسی منطقه  

  کیفیت آب    
 
حوضه آبریز کویر مرکزی بخش وسیعی از مناطق مرکزی و شرقی ایران را تشکیل می‌دهد و در تقسیم‌بندی‌های دفتر مطالعات پایه منابع آب، حوضه هفتم از فلات مرکزی با کد 47 می‌باشد. این حوضه از شمال به رشته کوه البرز شرقی، از غرب و جنوب به ارتفاعات پراکنده، غرب کویر مرکزی، از شرق به حوضه‌های قره قوم و نمکزار خواف، از شمال شرق به کوههای جام و بینالود محدود می‌گردد.
این حوضه تمام یا بخشی از 7 استان‌ خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، سمنان، اصفهان و تهران را در بر گرفته و این استان‌ها به ترتیب سهمی معادل 6/4٪، 4/26٪، 6/4٪، 8/9٪، 12/41٪، 1/11٪ و 9/1٪ از کل مساحت حوضه آبریز کویر مرکزی را به خود اختصاص داده‌اند. این حوضه به طور کلی دارای 62 نقطه شهری است که در محدوده هفت استان سمنان، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، تهران، اصفهان و یزد قرار گرفته اند. از بین این 62 شهر، شهرهای سمنان، شاهرود، نیشابور، سبزوار، دامغان، گرمسار،  اسفراین، تربت حیدریه، کاشمر، گناباد، فردوس، بشرویه، کاخک و رشتخوار را می‌توان به عنوان مهمترین نقاط تمرکز جمعیتی نام برد.
کیفیت آب  

  لرزه خیزی    
 
بر اساس بررسیهای کلی انجام شده مسیر انتقال از گسلهای اصلی خزر و البرز و بشم و سمنان عبور می‌کند. ریز گسلهای بسیاری مانند لرزنه نیز در مسیر انتقال تلاقی خواهد نمود. محدوده مورد بررسی از نظر تکتونیک و زمین ساخت همانند دیگر نقاط ایران فعال بوده و وجود سیستم‌های شکستگی و گسلهای منطقه و زمین لرزه‌های معاصر شاهدی بر این مدعی است. بغیر از دسته گسلهای خزر که بصورت عادی نرمال هستند، شکستگیهای منطقه ساری عمدتاً از نوع امتداد لغز می‌باشند. بطور کلی مسیر انتقال از محدوده با خطر نسبی زمین لرزه زیاد و خیلی زیاد عبور می‌نماید
بر اساس بررسیهای کلی انجام شده مسیر انتقال از گسلهای اصلی خزر و البرز و بشم و سمنان عبور می‌کند. ریز گسلهای بسیاری مانند لرزنه نیز در مسیر انتقال تلاقی خواهد نمود. محدوده مورد بررسی از نظر تکتونیک و زمین ساخت همانند دیگر نقاط ایران فعال بوده و وجود سیستم‌های شکستگی و گسلهای منطقه و زمین لرزه‌های معاصر شاهدی بر این مدعی است. بغیر از دسته گسلهای خزر که بصورت عادی نرمال هستند، شکستگیهای منطقه ساری عمدتاً از نوع امتداد لغز می‌باشند. بطور کلی مسیر انتقال از محدوده با خطر نسبی زمین لرزه زیاد و خیلی زیاد عبور می‌نماید
لرزه خیزی
در این بخش به بیان اطلاعات فنی طرح در قالب آیتم‌های زیر پرداخته شده است:
  آبگیری از دریا    
 
ظرفیت آبگیری بیش از 15 متر مکعب در ثانیه با شرایط دفع پساب بلحاظ کمی وکیفی
   
  تاسیسات پیش تصفیه (pre-Treatment)    
 
شامل فیلتراسیون با استفاده از فیلترهای شنی، اولترافیلتراسیون(UF) و همچنین کلرزنی (الکتروکلریناسیون)
   
  تاسیسات نمک زدایی    
 
تأسیسات نمک زدایی در این مرحله با ظرفیت تولید 7 متر مکعب بر ثانیه در ساحل دریای خزر در نزدیکی نیروگاه نکا احداث میشود.
   
  تاسیسات تصفیه نهایی (Post-Treatment)    
 
تزریق موارد افزودنی (additive) مانند  CO2، آهک و یا کلرید کلسیم در آب خروجی آب نمک زدایی شده برای رسیدن به حد استاندارد قابل شرب
   
  خطوط لوله انتقال آب    
 
دو خط لوله انتقال آب از جنس فولاد ( x65-st52 ) به ظرفیت تقریبی هر کدام 5/3 متر مکعب بر ثانیه و به قطر 1400mm از خروجی تأسیسات نمک زدایی در تراز21- متر از سطح دریا شروع و پس از طی هشت ایستگاه پمپاژ و مخازن مکش و تعادل و عبور از دامنه های شمالی جبال البرز در تراز 2312 وارد دهانه تونل چشمه روزیه در استان سمنان می گردد . طول خط در این بخش حدود 180کیلومتر خواهد بود طول خط از خروجی تونل چشمه روزیه تا مخازن شهر سمنان حدود 70کیلومتر می باشد در مجموع طول کل خط 250کیلومتر برآورد می گردد.
   
  مخازن ذخیره آب پمپاژ و مخازن تعادلی    
 
7مخزن مکش و ذخیره به ظرفیت 15000متر مکعب جمعا 105000مترمکعب و یک مخزن تعادل به ظرفیت 30000متر مکعب
   
  ایستگاههای پمپاژ    
 
8مرحله پمپاژ آب تا رقوم ارتفاعی 2312 متر از سطح دریا انجام می گیرد.
   
 
 
   
  خطوط لوله انتقال آب ثقلی    
 
خطوط لوله انتقال آب ثقلی به اقطار2*1400 میلیمتر با ظرفیت 2*5/3 متر مکعب در ثانیه از خروجی تونل چشمه روزیه در تراز حدود 2300 متر شروع شده و تا تراز حدود 1300 متر در مدخل مخازن آب شهر سمنان، به طول حدود 70کیلومتر در دامنه های جنوبی جبال البرز کشیده میشود. یکی از دو خط لوله مذکور ممکن است تا شهر دامغان نیز کشیده شود.
در طول این مسیر تعداد 6ایستگاه و مخزن فشار شکن و نیروگاه برقابی دیده شده است.
   
  مخازن ذخیره فشار شکن   در مسیر جریان ثقلی    
 
مخازن فشار شکن در مسیر ثقلی ،با اختلاف ارتفاع حدود 300 متر، 6 دستگاه ،هریک باحجم 40000 متر مکعب احداث میشوند.
   
  نیرو گاههای برقابی    
 
6 نیروگاه برق آبی ( 4نیروگاه در مسیر سمنان -گرمسار و 2نیروگاه در مسیر دامغان - شاهرود) به ظرفیت مجموع 42مگاوات و با ظرفیت تولید انرژی سالیانه حدود 335 میلیون کیلو وات ساعت در محل مخازن و ایستگاههای فشارشکن بمنظور استفاده از پتانسیل ایجاد شده در عبور از جبال البرز احداث می شوند.  
   
  پست ها و خطوط جمع آوری و انتقال برق تولیدی    
 
تعداد 11 ایستگاه پست برق و 205کیلومتر خطوط انتقال انرژی در ولتاژهای 400،230،63،20کیلوولت برای تأمین برق مورد نیاز و انتقال برق نیروگاههای برق آبی در نظر گرفته شده است.

 

گزارش زیست محیطی

 
مقدمه

بر اساس مصوبه 138 شورای‌عالی محیط زیست، مجریان پروژههای بزرگ عمرانی موظفند به همراه گزارش امکان سنجی و مکان‌یابی، نسبت به تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه اقدام نمایند. طرح نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی ایران نیز مطابق با مصوبه شماره 144479/45880 مورخ 20/7/90 مشمول ارزیابی زیست‌محیطی قبل از ورود به مرحله اجرایی می‌باشد.
اجرای این پروژه مشابه با سایر پروژه‌های عمرانی دیگر، در کنار منافع چشمگیر عمومی برای کشور به ناچار دارای اثرات منفی نیز می‌باشد. در چنین پروژه‌هایی، مطالعه و شناخت حساسیت‌های زیست‌محیطی پیش از تصمیم‌گیری اصلی و آغاز پروژه، اتخاذ تدابیر پیش‌گیرانه جهت کاهش اثرات منفی بر محیط زیست را مسیر ساخته و به سازگار نمودن طرح با اهداف توسعه پایدار کمک شایانی خواهد نمود. یکی از جنبه‌های خاص پروژه حاضر، ضرورت تعهد به مفاد کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر (تهران- 1382) می‌باشد که در این راستا حفاظت، نگهداری، احیا و استفاده منطقی و پایدار از منابع بیولوژیک دریای خزر اهمیت خواهد داشت.
در این راستا مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح انتقال آب حوضه دریای خزر به فلات مرکزی در چارچوب قرارداد خدمات مهندسی به شماره 913901 مورخ 21/12/91 توسط شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس ابلاغ گردید. هدف از مطالعه حاضر شناسایی اثرات شاخص طرح بر محیط زیست دریایی، ساحلی و خشکی و ارائه راهکارهای کاهش اثرات منفی در قالب برنامه مدیریت زیست محیطی می‌باشد. در ادامه با بهره‌گیری از چکیده نتایج مطالعات زیست‌محیطی مذکور، آثار پروژه در فاز‌های ساختمانی و بهره‌برداری بر محیط دریا، ساحل و خشکی بیان شده و راهکارهای متناسب برای رفع مشکل پیشنهاد می‌شود. خاطرنشان می‌سازد با توجه به ضرورت‌ها، گزارش حاضر بر پایه اطلاعات موجود نمونه‌برداری دریایی تهیه شده است و با تکمیل اطلاعات پایه در محیط دریایی در محدوده طرح، گزارش مذکور بهنگام‌سازی خواهد گردید.
اجزای اصلی طرح حاضر شامل سیستم آبگیر و تخلیه پساب واقع در محیط دریایی، سیستم آب شیرین‌کن در محیط ساحلی و خط انتقال آب در محیط خشکی است. براساس برنامه‌ریزی اولیه، آب دریا از ساحل گهرباران (واقع در 6 کیلومتری غرب نیروگاه نکا) به میزان 7 مترمکعب بر ثانیه برداشت شده و پس از شیرین‌سازی به روش اسمز معکوس، با احداث دو خط لوله به قطر 1400 میلیمتر در کنار خط موجود انتقال نفت، آب تصفیه شده در 8 مرحله تا ارتفاع 2312 متری پمپاژ شده و به صورت ثقلی به حوضه فلات مرکزی در استان سمنان انتقال می یابد. طول این خط انتقال تا خروجی چشمه روزیه 155 کیلومتر بوده و 5 کیلومتر پس از آن در قالب دو انشعاب شرقی (172 کیلومتر) و غربی (133 کیلومتر) تا شهرهای دامغان و گرمسار ادامه می یابد. موقعیت تقریبی محدوده مطالعات دریایی در شکل شماره 1 و موقعیت مناطق تحت حفاظت مدیریت سازمان محیط زیست نسبت به طرح در شکل شماره 2 ارائه شده است. بر این اساس محدوده طرح با هیچ یک از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست تداخل ندارد.

 

 

 
 
رویکرد مطالعات زیست محیطی
مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح شامل اقدامات زیر می شود:
o شناسایی وضعیت موجود محیط زیست در محدوده تحت تاثیر طرح در محیط‌های تاثیرپذیر دریایی، ساحلی و خشکی
o شناسایی و معرفی پیامدهای زیست محیطی محتمل 
o ارائه راهکار‌ها جهت کاهش پیامدهای شناسایی شده
o پایش تغییرات ناشی از اجرای طرح در فازهای ساختمانی و بهره برداری در چارچوب برنامه مدیریت زیست محیطی
در راستای رسیدن به این اهداف، مطالعات زیست محیطی در 7 فصل انجام شده است. در فصل نخست، قوانین و مقرارت ملی و بین المللی مرتبط با طرح بررسی شده است. در فصل دوم چکیده‌ای از ویژگیهای فنی مهم پروژه متناسب با اطلاعات سیمای طرح در این مرحله از مطالعات تشریح شده است. در فصل سوم وضعیت موجود محیط زیست، بررسی شده وتصویر کلی از ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی و اکولوژیک محدوده طرح به تفکیک محیط دریایی، ساحلی و خشکی با استناد و استفاده از اطلاعات در دسترس معرفی گردیده است.
فصل چهارم به معرفی اثرات زیست محیطی براساس یافته‌های وضع موجود، اطلاعات در دسترس از سیمای طرح و موارد مشابه بین‌المللی و داخلی پرداخته است. در فصل پنجم با استفاده از مدل پاساتاکیا (در هر سه محیط دریایی،ساحلی و خشکی) و ماتریس ایرانی (در محیط خشکی)، اثرات طرح ارزیابی شده است.
در فصل ششم پیشنهادهای مشخص در خصوص کاهش اثرات زیست محیطی احداث و بهره‌برداری از طرح انتقال آب با استناد به موارد مشابه بین‌المللی و داخلی ارائه شده و در نهایت برنامه مدیریت زیست محیطی در فصل هفتم تشریح گردیده است.
رویکرد اصلی، در مطالعات حاضر در محیط‌های مختلف شامل شناسایی سیستماتیک اجزای طرح و یا به عبارتی فعالیت‌هایی که در طول ساخت و بهره‌برداری از پروژه متصور می‌باشند و تحلیل میزان تغییر حاصل از آنها نسبت به وضع موجود می‌باشد. بر همین اساس فهرستی از جنبه‌های زیست محیطی کلیدی تهیه و اثرات ناشی از آنها که در برخی موارد به ویژه درخصوص محیط دریایی می‌توانند کاملا به صورت زنجیروار به یکدیگر مرتبط باشند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. به عنوان نمونه در محیط دریایی می‌توان به تاثیر تخلیه آب شور خروجی از تاسیسات آب شیرین کن به دریا و تاثیر آن بر ماهیان محدوده مطالعاتی و اثر متعاقب آن بر وضعیت اشتغال در بخش صید اشاره نمود.
از سوی دیگر در محیط خشکی، با توجه به مسیر نسبتا طولانی خط انتقال آب و عبور آن از محیط‌هایی با ویژگیهای متفاوت، جنبه‌های متفاوتی به لحاظ زیست محیطی مد نظر قرار گرفته است. لازم به تاکید است که خط لوله آب در مجاورت خط موجود انتقال نفت نکا- ری، احداث خواهد شد که این موضوع، حداقل نمودن تخریب‌ها در فاز ساختمانی را به همراه خواهد داشت.
در مجموع بر اساس نگاه سیستمی، در محیط دریایی پیش‌بینی اثرات بر مبنای مدلسازی سناریوی محتمل بدترین شرایط به لحاظ زیست محیطی انجام شده و در محیطهای ساحلی و خشکی، اثرات بر مبنای آلاینده‌ها و استرس‌های بالقوه منتشره و تاثیر آنها بر محیط به صورت توصیفی شناسایی و تحلیل شده‌اند.
در ادامه خلاصه ای از نتایج به دست آمده ارائه می شود.
 
آثار طرح بر محیط زیست دریایی
محدوده مطالعاتی در جنوب شرقی دریای خزر و دربرگیرنده خط انتقال آبگیر و خط انتقال تخلیه پساب، محلهای آبگیری و تخلیه پساب در فراساحل می‌باشد. آب شور دریا از طریق آبگیرهای پایین‌تر از عمق 5 متری زیر سطح دریا برداشت شده و توسط خطی به طول 2.5 کیلومتر به تاسیسات آب شیرین کن در ساحل انتقال می‌یابد. پساب شور حاصل از شیرین‌سازی نیز به دریا تخلیه می‌گردد. محدوده مطالعاتی در محدوده امیرآباد واقع شده که یکی از پرشیب ترین نواحی ساحلی دریای خزر محسوب می‌شود. شیب ساحلی در محدوده نکا در حدود 005/0 برآورد می‌شود. جریان در ناحیه جنوب شرقی عمدتا شرقی- غربی و در برخی مواقع غربی- شرقی در نواحی عمیق و نیمه عمیق می‌باشد. جریانهای غربی- شرقی حداکثر حدود  50 سانتیمتر بر ثانیه سرعت داشته و جریان‌های شرقی-غربی حداکثر 20 سانتیمتر بر ثانیه سرعت دارند.
 پساب حاصل از شیرین سازی با غلظت 25 گرم در لیتر دارای نمک و حرارت بیشتری نسبت به وضعیت فعلی آب دریای خزر (5/12 گرم در لیتر) به دریا تخلیه می‌گردد که شوری و درجه حرارت آن در اثر اختلاط با آب دریا به تدریج تعدیل گردیده اما می‌تواند در فاصله نزدیک به مجرای تخلیه‌کننده اثرات منفی بر موجودات دریایی وارد نماید.
با توجه به اهمیت شناخت میزان تاثیرات شوری حاصل از طرح بر آبزیان به ویژه ماهیان و با هدف مطالعه میزان انتشار شوری جریان پساب و چگونگی توسعه شوری در محیط دریایی بر اساس اطلاعات موجود در یک محدوده فرضی مشابه محدوده طرح مدلسازی سه بعدی با استفاده از نرم‌افزار MIKE3 انجام شده است. نتایج مدل‌سازی‌های اولیه نشان می‌دهد در محدوده‌ای به ابعاد تقریبی 300 متر شوری از 10% تا 400%  افزایش داشته و برای ماهیان شاخص منطقه بیشترین اثرات منفی  ایجاد خواهد شد. با توجه به نوع تصفیه تغییرات دما ناچیز بوده و تنها در شعاع کمتر از 100 متر تغییرات دما بیش از نیم درجه مشاهده می‌شود و در بقیه محیط تغییرات دما کمتر از نیم درجه و بلکه در حدود 2/0 درجه سانتیگراد می‌باشد.
بر اساس  ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست،در صورت تخلیه پساب به محیط‌های آبی، افزایش غلظت محیط نباید در فاصله بیش از 200 متر از محل تخلیه از 10% تجاوز نماید. به منظور رعایت ضوابط مذکور در  سناریو‌های مختلف،روش‌های مختلف کاهش میزان شوری مدلسازی گردیده و نهایتا تخلیه  در 10 نازل با زاویه 60 درجه پیشنهاد گردیده است. در صورت رعایت زاویه تخلیه کننده نسبت به محور افق به میزان 60 درجه (همان‌طور که در طرح پیش بینی شده است)، غلظت‌های بالای 10% افزایش نسبت به غلظت محیط، در محدوده مکانی تعیین شده در ضوابط سازمان محیط زیست باقی می‌ماند.
همچنین مکش جریان آب در هنگام برداشت منجر به برخورد و آسیب دیدگی موجودات دریایی خواهد شد.
این آبزیان در سه گروه عمده قابل طبقه بندی هستند: گروه اول شامل موجودات ذره‌بینی معلق (پلانکتونها) هستند که در اکوسیستم دریایی تامین‌کننده پایه غذایی برای سایر موجودات محسوب می شوند. پلانکتونها به دلیل حالت شناوری تحت تاثیر جریان مکش آب به درون آبگیر قرار دارند. گروه دوم موجودات کف زی یا بنتوزها هستند که نقش مهمی در تامین غذای ماهیان  به ویژه ماهیان خاویاری دارند. افزایش شوری در مجاورت محل تخلیه پساب در فاصله 200 متری، سبب ایجاد شوک‌های اسمزی به بنتوزها و مرگ آنها می گردد. گروه سوم، ماهیان هستند که در محدوده طرح  شامل خانواده‌های گاوماهیان (کف‌زی)، کیلکا ماهیان، کپور ماهیان و ماهیان خاویاری می‌باشد. لازم به ذکر است که شوری‌های بیش از حد تحمل، سبب فرار ماهیان از مجاورت منطقه تخلیه خواهد شد.
در مورد کاهش  اثرات ناشی از مکش آب دریا بر آبزیان، راهکارهای مختلفی در پروژه‌های مشابه در سایر کشورها پیشنهاد شده است. از جمله این راهکارها، استفاده از توری‌هایی با سایز چشمه‌های مختلف و کاهش سرعت جریان مکش تا حد امکان می‌باشد.
با تخلیه پساب شور به دریا، انتظار می‌رود جمعیت ماهیان اقتصادی در محدوده یک تعاونی صیادی پره تا حدی کاهش یافته و در نتیجه میزان بهره‌برداری صیادان محلی کاهش یابد. پرداخت خسارت به صیادان محلی و فراهم ساختن زمینه اشتغال آنها در فعالیتهای خدماتی پروژه، از جمله راهکارهای جبرانی محسوب می شوند.
 
آثار طرح بر محیط زیست ساحلی
اکوسیستم ساحلی بخشهای کم ارتفاع و پست حاشیه دریای خزر در محل احداث تاسیسات آب شیرین کن را در برمی‌گیرد. این منطقه که اغلب دارای خاک ماسه ای است ارتفاع زیر 20 متر را شامل می‌شود.
 بخش اعظم محدوده ساحلی در مسیر خط انتقال را زمین‌های کشاورزی دیم و آبی تشکیل می‌دهند و تنها نوار باریکی از منطقه ساحلی باقی مانده است که آن هم برای فعالیت‌های تفرجی مورد استفاده قرار گرفته و در آن امکانات رفاهی برای گردشگران  فراهم شده است. لذا عمدتا گونه‌های گیاهی و جانوری که قدرت تطابق با انسان را دارند می‌توانند در این محدوده زیست کنند. در محیط ساحلی، مهمترین جنبه‌های زیست محیطی طرح مصرف بالای انرژی و انتشار آلاینده‌های ناشی از آن در طول بهره برداری از منبع تامین برق برای تأسیسات آب‌شیرین‌کن می‌باشد. از طرف دیگر بهره‌برداری از این تاسیسات می تواند تعداد قابل توجهی از نیروهای محلی را به کار گرفته و از این جهت اثر مثبت قابل توجهی در ایجاد اشتغال و بهبود زیرساختهای اجتماعی در پی داشته باشد.
برای کاهش اثرات ناشی از مصرف بالای انرژی، بدیهی است باید نسبت به بهینه سازی مصرف انرژی در کل سیستم آب شیرین کن اقدام نمود. به عنوان نمونه استفاده از تجهیزات بازیابی انرژی و جلوگیری از اتلاف آن در سیستم از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. از سوی دیگر استفاده از فن‌آوری‌هایی که دارای بازدهی بالاتر بوده و انرژی کمتری مصرف می‌کنند توصیه می‌شود.
 
آثار طرح بر محیط زیست خشکی
یکی از ویژگی‌های مهم طرح حاضر از منظر ملاحظات زیست محیطی، جانمایی مسیر انتقال در مجاورت خط انتقال نفت نکا - ری است. باتوجه به پاکسازی قبلی مسیر مذکور، لوله‌گذاری و احداث خط انتقال، حداقل تخریب در محیط طبیعی و قطع درختان را در پی خواهد داشت. خط انتقال طی گذر از فراز رشته کوه البرز از سه چشم انداز شامل  اراضی زراعی جلگه‌ای، جنگلهای کوهستانی و اراضی مرتعی عبور خواهد نمود. در بخش نخست، خط انتقال پس از عبور از زیستگاه ساحلی وارد بخش جلگه‌ای خزری شده و در محدوده ارتفاعی بین 20 تا 500 متر و مطابق بر  رویش‌های جلگه ساحلی (جنگلهای پست هیرکانی) قرار دارد و گستره‌ وسیعی از انتهای محدوده اراضی ماسه‌ای تا پس از شهر ساری و همچنین بخشهای شمالی شهر شیرگاه را دربرگرفته است. مسیر خط انتقال عمدتا از میان اکوسیستم‌های کشاورزی عبور کرده  اکوسیستم موجود در این مسیر 6 کیلومتری متاثر از سکونتگاه‌های انسانی بوده و در این محدوده نیز بیشتر گونه‌هایی مشاهده می‌شوند که با همزیستی با انسان تطابق یافته‌اند. این منطقه که به دلیل شرایط مناسب به لحاظ توپوگرافی و در دسترس بودن منابع آب و همچنین شرایط اقلیمی مساعد به عنوان مرکز فعالیتها و تمرکز جوامع انسانی می‌باشد، پوشش طبیعی آن تا حد زیادی دستخوش تغییر شده است و عملا از دو اکوسیستم  اراضی کشاورزی و اکوسیستم شهری تشکیل شده است.
در بخش دوم خط انتقال پس از عبور از ناحیه جلگه‌ای وارد منطقه کوهستانی می‌شود که دربرگیرنده اکوسیستم جنگلی است. آرایش گونه‌های مختلف گیاهی در این محدوده جنگلی وابسته به میزان ارتفاع و رطوبت می‌باشد به این ترتیب که این اکوسیستم را می‌‌توان به لحاظ ترکیب پوشش و همچنین عوامل اکولوژیکی به 3 بخش دامنه‌ای و کوهپایه‌ای، بخش مرتفع و کوهستانی و رویشهای ارس تقسیم‌بندی نمود. بخش دامنه‌ای و کوهپایه‌ای (جنگلهای نیمه پست هیرکانی) که از ارتفاع 500 تا 700 متر گونه‌هایی مانند ممرز، انجیلی، بلند مازو و آزاد غالبیت دارند. ارتفاعات 700 تا 2000 متر (جنگلهای کوهستانی)  اغلب دارای گونه‌های راش، افرا، توسکا ییلاقی و خاس هستند. این اکوسیستم تقریبا تمامی بخشهای مرتفع مسیر انتقال آب از جنوب ساری و شیرگاه تا قبل از مناطق مرتفع (حدود دهستان راستویی) را به خود اختصاص داده است. بخش دیگری از این اکوسیستم، اکوسیستم جنگلهای ارس است که در مناطقی با ارتفاع بالاتر از 2000 متر و دارای آب و هوای کوهستانی است دیده می‌شود. گونه‌هایی مانند مای مرز، پیرو، و ارس به عنوان گونه‌های بارز این رویشگاه دیده می‌شوند. لازم به ذکر است به دلیل عبور خط انتقال آب از مجاورت خط لوله شرکت نفت، مسیر مربوطه قبلا پاک‌تراشی شده و قطع درختان جنگلی در محل برخی از ایستگاههای پمپاژ  و خط انتقال ضرورت خواهد یافت. از گونه‌های شاخص بخش دوم می‌توان به مرال، شوکا و گراز اشاره نمود. در نهایت خط انتقال پس از تونل چشمه روزیه به دو انشعاب شرقی به سمت شاهرود و غربی به سمت گرمسار تقسیم می شود. در مسیر خط انتقال مهدی‌شهر به دامغان و شاهرود پوشش غالب درمنه است، رویش از ناحیه کوهسری با غلبه کلاه میرحسن آغاز می‌گردد و تا رویشگاه تیپ خالص درمنه دشتی در شمال شاهرود ادامه پیدا می‌کند.
اثرات منفی طرح در محیط خشکی در مقایسه با محیط دریایی به دلیل گذر از مسیر موجود خط لوله انتقال گاز نکا - ری کمتر می‌باشد. در دوره ساختمانی فعالیتهایی از جمله پاکتراشی زمین، احداث جاده‌های دسترسی، در مرحله ساختمانی می‌تواند روی جوامع گیاهی و زیستگاه‌های جانوری در حاشیه خط انتقال اثر بگذارد. پاکتراشی زمین نیز عمدتا در محدوده ایستگاههای پمپاژ و مخازن ذخیره انجام می‌گیرد که بارزترین و عمده‌ترین اثر این فعالیت روی رویشگاه‌های واقع در رقوم ارتفاعی 850 تا 1600 متر خواهد بود که با توجه به محدود بودن پاکتراشی به محل ایستگاههای پمپاژ و بخشهایی از خط انتقال، تخریب در وسعتی کمتر از 13 هکتار پیش‌بینی می‌شود. به منظور جبران خسارات احتمالی ناشی از قطع درختان جنگلی در محل ایستگاههای پمپاژ، تامین هزینه احیاء جنگل در قالب پروژ‌های جنگل‌کاری پیشنهاد می‌شود.
از جمله سایر اثرات شاخص می‌توان به کاهش امنیت گونه‌های جانوری در حاشیه مسیر خط انتقال ویژه در فاز ساختمانی اشاره نمود که در محدوده مجاور با منطقه حفاظت شده اساس از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این ارتباط لازم است عملیات اجرایی در محدوده مذکور با رعایت دقیق ملاحظات زیست محیطی صورت گیرد. از جمله می‌توان به عدم انجام عملیات در فصل تولید مثل جانوران منطقه، حفاظت فیزیکی محوطه کارگاه و کنترل شکار غیرمجاز و کنترل تردد به محدوده کارگاهی اشاره نمود.
مهمترین فعالیتی که در دوره بهره‌برداری ممکن است زیستگاهها را تحت تاثیر قرار دهد، رفت و آمد و ترافیک است. این فعالیت در بخش‌هایی از محل طرح که در مجاورت  زیستگاه‌های خاص (منطقه حفاظت شده اساس) واقع شده، می‌تواند حساسیت ایجاد کند. اما در سایر نقاط مسیر  بدلیل وسعت کم آن و غیردائمی بودن این فعالیتها  قابل توجه نمی‌باشد. همچنین  افزایش دسترسی از طریق جاده سرویس پروژه می‌تواند منجر به افزایش قاچاق چوب‌های جنگلی در منطقه شود. اتخاذ تمهیدات حفاظتی تکمیلی از قبیل احداث پاسگاه توسط مجری طرح در این رابطه قابل توصیه است.
 
جمع بندی
بر اساس مطالعات انجام شده در این مرحله، به نظر می‌‌رسد مهمترین اثرات منفی طرح در محیط دریایی متصور می‌‌باشند. این محیط که از قبل تحت تاثیر طرحهای مختلفی نظیر نیروگاه نکاء و ورود آلاینده‌های مختلف از طریق فاضلابهای شهری به محیط دریایی می‌باشد، به طور مشخص از نظر اکولوژیک، نیازمند اعمال حساسیت خاصی در فرآیند شناسایی و ارزیابی اثرات می‌باشد. در محیط دریایی، مهمترین فعالیتی از طرح که اثرات منفی کلیدی در خصوص آن قابل پیش بینی است، برداشت آب از دریا و تخلیه پساب شور ناشی از فرآیند شیرین سازی آب به دریا می‌باشد. به منظور رعایت ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست احداث نازل‌های تخلیه کننده دهگانه  با زاویه 60 درجه، پیشنهاد گردیده است. همچنین در برنامه پایش زیست محیطی در دروه ساخت 3 ایستگاه در امتداد خط لوله آبگیر در محدوده 200 متری از محور خط لوله، فاصله هر دو ایستگاه متوالی 2 کیلومتر پیشنهاد شده است. در دوره بهره برداری نیز  3 ایستگاه در شرق و 3 ایستگاه در غرب دهانه تخلیه کننده پساب، به فواصل 200، 2500 و 5000 متر مد نظر قرار گرفته است.
در محیط ساحلی، شاخص ترین اثر، تولید گازهای آلاینده ناشی از تامین انرژی تاسیسات آب شیرین کن می‌باشد که بهینه‌سازی مصرف انرژی را ضروری می‌سازد. به منظور پایش انتشار گازهای آلاینده 3 ایستگاه پایش در اطراف تاسیسات آب شیرین‌کن پیشنهاد شده است.
در محدوده خشکی، عمده اثرات مربوط به کاهش امنیت گونه‌های جانوری و تخریب محدود جنگل  در طول مسیر خط انتقال به ویژه در فاز ساختمانی می‌باشد. به طور کلی اثرات طرح در محیط خشکی در مقایسه با محیط دریایی به دلیل وجود مسیر خط لوله انتقال گاز نکا-ری محدودتر می‌‌باشند. به منظور جبران خسارت وارده به اراضی جنگلی، پهنه‌ای با وسعت 5 برابر سطح تخریب یافته، جهت جنگل‌کاری و احیاء در مجاورت منطقه حفاظت شده اساس پیشنهاد شده است.
  مشاهده مجریان شرکت آب و نیرو
  آدرس تماس : بزرگراه مدرس، تقاطع آفریقا، خیابان بیدار شماره 3
تلفن : 021-27821
فکس : 26213732-021
  info-enteghal@iwpco.ir
   
 

    آدرس تماس

  • آدرس تماس : بزرگراه مدرس، تقاطع آفریقا، خیابان بیدار شماره 3 (40 قدیم)
  • تلفن : 27821-021
  • فکس : 26213732-021
  • ایمیل : info[at]iwpco.ir